The Great Gatsby
“… he must have felt that he had lost the old warm world, paid a high price for living too long with a single dream.”
The Great Gatsby is een grote Amerikaanse klassieker over de illusie van The American Dream en een verloren liefde. Het was Fitzgerald’s derde roman. Zelf zei hij over zijn werk’:
“The whole idea of The Great Gatsby is the unfairness of a poor young man not being able to marry a girl with money. This theme comes up again and again because I lived it.”
De documentaire A Life Cut Short (zie onderstaand) geeft een goed beeld van het leven van Scott Fitzgerald. Een aanrader als je geïnteresseerd bent.
The Great Gatsby bevat echo’s van Fitzgerald’s eigen leven. Hij werd geboren in 1896 en groeide op in ‘the Midwest’. Dankzij een tante kon hij studeren aan het prestigieuze Princeton. Na 3 jaar Princeton sloot hij zich aan bij het leger en na afloop van WO I werd hij verliefd op Zelda Sayre met wie hij op zijn zachtst gezegd een turbulente relatie had. Helaas stierf Fitzgerald op jonge leeftijd in een periode dat hij als schrijver op de achtergrond was geraakt. Het enorme succes van The Great Gatsby heeft hij niet mee mogen maken. In het jaar van publicatie (1925) werden er ongeveer 20.000 exemplaren verkocht. Sinds die tijd staat de teller op zo’n 30 miljoen.
Fitzgerald wilde iets nieuws doen met Gatsby. Zijn eerste 2 romans waren een groot commercieel succes. Maar met The Great Gatsby wilde hij een artistiek meesterwerk schrijven. Hij ging bewust gebruik maken van poëzie en symboliek in zijn taal. De stijl werd moderner en complexer. Wellicht werd hierdoor de grootsheid van The Great Gatsby in zijn eigen tijd niet herkend. Door sommige critici werd het gezien als een verhaal dat uit een goedkoop blaadje zou kunnen komen. Anderen vonden dat de roman geen goed beeld gaf van de “Jazz Age”. Toen steeds meer lezers het verhaal gingen lezen werd duidelijk dat de roman iets fundamenteels vertelt: de mythe van de Amerikaanse droom die destructief kan zijn en de illusie dat het mogelijk is om het verleden te herbeleven.
Aan het begin van het boek bezoekt Nick Carraway voor het eerst het huis van Tom en Daisy Buchanan. Het wordt door Fitzgerald beschreven met een verteltechniek die hij vaker toepast in de roman. Hij gebruikt woorden waarmee er beweging lijkt te ontstaan in dingen, alsof – zoals in onderstaande quote - een gazon tot leven komt dat kan springen en rennen:
“The lawn started at the beach and ran towards the front lawn for a quarter of a mile, jumping over sun-dials and brick walls and burning gardens – finally when it reached the house drifting up the side in bright vines as though from the momentum of its run.”
In de roman spelen ook apparaten en machines - die in opkomst waren in de jaren 1920 - een grote rol. Zo is de telefoon een terugkerende stoorzender tijdens het diner of een goed gesprek. Er wordt een sapmachine beschreven. Daarnaast zijn auto’s essentieel in het verhaal.
Fitzgerald blijft vaag in zijn beschrijving van Gatsby en gebruikt soms niet voor de hand liggende vergelijkingen. Echt fysieke kenmerken van Gatsby geeft hij niet. De beschrijvingen blijven wat vaag en dat doet Fitzgerald bewust:
“If personality is an unbroken series of successful gestures, then there was something gorgeous about him, some heightened sensitivity to the promises of life, as if he were related to one of those intricate machines that register earthquakes ten thousand miles away.”
In de loop van de roman laat Fitzgerald steeds meer zien van Gatsby en zijn bedoelingen. Dat bouwt een mooie spanning op in de roman.
De Verteller
Nick Carraway is de perfecte verteller. Hij begeeft zich aan de periferie van de aristocratie, de sociale kring waarin het verhaal speelt. Maar hij is er niet echt onderdeel van. Omdat hij als achterneef van Daisy Buchanan toegang heeft tot die kringen kan hij zien en ervaren hoe de Buchanans leven. Carraway vertelt het verhaal twee jaar nadat het is afgelopen. Het verhaal zelf beslaat de periode van 1917 tot en met de zomer van 1922. Carraway huurt op Long Island een huis op een schiereiland met de naam ‘West Egg’ direct grenzend aan Gatsby’s gigantische huis. Ze zitten aan de kant van het ‘nieuwe geld’ waar het wordt verdiend in de entertainment industrie, op Broadway, in de krantenwereld etc. maar ook binnen het criminele circuit. Aan de andere kant van het water, de East Egg, zit het ‘oude geld’, de aristocratie. Daar wonen de Buchanans.
Al snel hoort Nick over ene Gatsby die extravagante feesten geeft in zijn enorme huis. Hij kan dat vanaf zijn eigen terrein ook aanschouwen:
“There was music from my neighbour’s house through the summer nights. In his blue gardens men and girls came and went like moths among the whisperings and the champagne and the stars”
Nick wordt al snel door Gatsby uitgenodigd om naar een feest te komen. Naarmate de tijd vordert gaan verhalen rond onder de feestgangers over hoe Gatsby aan zijn geld komt. Volgens een van die verhalen zou Gatsby een crimineel zijn die gebruik maakt van de drooglegging. Hij zou zijn geld verdienen met misdaad en bootleg liquor (gesmokkelde alcohol).
Als Gatsby vraagt of Nick Daisy bij hem thuis wil uitnodigen voor een ‘toevallige’ ontmoeting met Gatsby wordt het verleden tussen Daisy en Gatsby langzaam duidelijk. 5 jaar geleden hadden de twee een relatie en Gatsby heeft Daisy nooit kunnen vergeten. Ze koos voor de rijke Tom Buchanan. Nu Gatsby rijk is wil hij haar terugwinnen en de 5 voorbij gegane jaren uitwissen. Alle feesten, alle pracht en praal hebben maar één doel: indruk maken op Daisy, haar op die manier terug winnen en opnieuw met haar starten alsof er niets is gebeurd. Nick waarschuwt Gatsby om niet teveel van Daisy te verwachten:
“‘I wouldn’t ask too much of her’ I ventured. ‘You can’t repeat the past.’
‘Can’t repeat the past?’ he cried incredulously. ‘Why of course you can!’
He looked around him wildly, as if the past were lurking here in the shadow of his house, just out of reach of his hand.”
De symboliek van het Groene Licht
Vanuit de grote tuin bij Gatsby’s woning is aan de overkant van het water het huis van Daisy en Tom zien. Het huis heeft een lange steiger die naar het water loopt en op die steiger brandt een groen licht. Nick ziet Gatsby af en toe in zijn tuin staan, kijkend naar dat groene licht.
“ – he stretched out his arms towards the dark water in a curious way, and as far as I was from him, I could have sworn he was trembling. Involuntarily I glanced seaward – and distinguished nothing except a single green light, minute and far away, that might have been at the end of a dock.”
Dit groene licht is een krachtig en veelbetekenend symbool dat verschillende thema's in de roman belichaamt waaronder de American Dream, hoop en dromen en de onbereikbaarheid van de liefde. Gatsby hield vast aan die droom en verwacht dat Daisy weer voor hem gaat kiezen.
"Gatsby believed in the green light, the orgastic future that year by year recedes before us. It eluded us then, but that's no matter—tomorrow we will run faster, stretch out our arms farther… And one fine morning—.”
Maar Gatsby vraagt teveel en het loopt dramatisch af. Ik ga hier niet het hele plot weggeven maar het boek eindigt met een tragisch ongeluk en de dood van Gatsby. De droom van Gatsby is niet meer en aan het einde van de roman is er het gevoel dat Gatsby altijd die jongen met die droom is gebleven. De droom van de liefde, rijkdom en het eeuwige geluk.
“So we beat on, boats against the current, borne back ceaselessly into the past."
Verfilmingen
Er zijn meerdere verfilmingen gemaakt van The Great Gatsby. In 1974 was er een grootschalige Hollywood productie met een script van Francis Ford Coppola met een sterke focus op de pracht en praal van de Roaring Twenties. Robert Redford en Mia Farrow spelen hierin de hoofdrollen van Jay Gatsby en Daisy Buchanan. Onderstaande trailer is te vinden op Youtube. Tegen een paar euro betaling kan je de film zien.
Op YouTube kan je de volledige televisiefilm uit 2000 vinden, zie onderstaand. De film is geregisseerd door Robert Markowitz.
The Great Gatsby, 2000
En de verfilming uit 2013 met Leonardo DiCaprio die een hele kwetsbare Gatsby neerzet. Zie hierbij de trailer.