To the Lighthouse
“ There! Cam thought, addressing herself silently to James. You’ve got it at last.”
Voor een uitgebreide en prachtige documentaire over haar leven verwijs ik je naar de link onderaan deze blog.
Virginia Wool wordt geboren in Londen op
25 januari 1882 als Adeline Virginia Stephen. Ze groeide op in een intellectueel milieu, waarin ze al jong in aanraking kwam met literatuur en kunst. Als vrouw ging ze niet naar de universiteit, in tegenstelling tot haar broers. Als ze nog maar 13 is overlijdt haar moeder en dat heeft een enorme invloed op haar psychische gezondheid. In de jaren daarna ervaart ze meerdere periodes van depressie.
Na de dood van haar vader in 1904 verhuist ze met haar zus Vanessa en broers naar Bloomsbury, een wijk in Londen. Daar ontstaat de Bloomsbury Group, een kring van schrijvers, kunstenaars en intellectuelen. Ze trouwt in 1912 met Leonard Woolf met wie ze in
1917 de Hogarth Press opricht. Ze schrijft diverse romans waarvan Mrs Dalloway (1925) en To the Lighthouse (1927) haar meest beroemde zijn. Naast romans schreef ze talloze brieven en dagboeken, een biografie en essays waaronder
A Room of One’s Own (1929), een feministisch standaardwerk over de noodzaak van financiële onafhankelijkheid en creatieve ruimte voor vrouwen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kampt Woolf opnieuw met ernstige depressies. Op 28 maart 1941 pleegt ze zelfmoord door in de rivier de Ouse bij haar huis in Sussex te lopen.
Foto: Charles Beresford – Virginia Woolf in 1902
Verwacht van Virginia Woolf’s To the Lighthouse (1927) geen logische verhaallijn of een spannend plot. Zo is het echte leven niet, vond Woolf. Want er gaat er in onze hoofden van alles om. Soms laten we gedrag zien dat totaal niet in lijn is met je gedachten. Je kan tijdens een gesprek of een klus in je hoofd volledig ergens anders zijn: bij een rekening die nog moet worden betaald of bij een herinnering die door een onverwachte geur of een geluid wordt opgeroepen. In ‘To The Lighthouse’ staat de stroom gedachten (Stream of Consciousness) en klein huiselijk (on)geluk centraal. Dit modernistische schrijven brak met de 19e eeuwse manier van verhalen vertellen. En eerlijk is eerlijk, ik vind het daardoor niet gemakkelijk om te lezen. Na twee keer heb ik een groot deel van het verhaal wel te pakken maar voor het echt goed doorgronden van alle symboliek, wat de karakters over Woolf zelf zeggen, het hoe en waarom van bepaalde quotes, zal ik het waarschijnlijk nog een keer moeten lezen. Ik moest er met mijn gedachten bij blijven en vroeg me vaak af: wie zegt dit nu en tegen wie, of is het een gedachte? Ik overweeg om de roman nog eens te lezen in de Nederlandse vertaling van Barbara de Lange (Naar de Vuurtoren, 2022).
De roman bestaat uit 3 delen. In deel 1 staat het huiselijk leven van de familie Ramsay centraal. De Ramsay’s gaan iedere zomer naar hun huis op de Isle of Sky in Schotland. Het kijkt uit op een vuurtoren. Dit is een echo van Woolf’s jeugd waarin ze met haar familie vaak in het familiehuis, Talland House (uitkijkend op de Godrevy vuurtoren in St Ives) in Cornwall verbleef. De personages zijn dragers van perspectief en emotie. Mr. Ramsay is nogal een tiran. Hij strooit met quotes van Tennyson en is de belichaming van intellectuele onzekerheid en hunkering naar erkenning. Lily Briscoe is een schilderes die worstelt met haar visie op kunst. Ze is gefrustreerd door een man die haar vertelt dat vrouwen niet kunnen schrijven of schilderen. Van de acht Ramsey kinderen wordt vooral de gevoelige James in de roman belicht. James verlangt naar een expeditie naar de vuurtoren. De vuurtoren symboliseert het verlangen van de jongen en zijn teleurstelling is groot als Vader aangeeft dat het niet mogelijk is om te gaan door de harde westenwind. Het gaat dan vooral om de autoritaire manier waarop Ramsay dit zegt, dit tot ergernis van zijn vrouw, Mrs. Ramsay. Het zwaartepunt van de roman ligt bij haar. Zij is het warme middelpunt, de vrouw die zorgt voor de harmonie binnen het gezin en de gastvrijheid voor haar gasten.
Het tweede deel (Time Passes) fungeert als het ware als een tijdscorridor naar de toekomst. Tijdens die periode staat het huis leeg en raakt het in verval. Het is ook de periode waarin WO 1 plaatsvindt. Het is prachtig proza waarmee Woolf het verval van het huis en de dingen in het huis beschrijft. In slechts kleine zinnetjes wordt nog wat verteld over de karakters zoals het overlijden van Mrs Ramsay en het verlies van een zoon in de oorlog. Het huis zonder de warmte van Mrs. Ramsay en de levendigheid van de kinderen, wordt een symbool van verlies:
“The house was left; the house was deserted. It was left like a shell on a sandhill to fill with dry salt grains now that life had left it.”
In het laatste deel (The Lighthouse) keren een aantal karakters van het eerste deel terug. De lang beloofde tocht naar de vuurtoren wordt voltooid, en Lily Briscoe maakt eindelijk haar schilderij af. James, die nu bijna volwassen is, krijgt gedurende de tocht naar de vuurtoren eindelijk het lang verlangde compliment van zijn autoritaire vader.
Ik vind het niet gemakkelijk om te beschrijven hoe ik To The Lighthouse ervaar. Ik zal dit boek wellicht nog een paar keer in mijn leven lezen. Maar het perspectief van de binnenwereld, het woordgebruik, de symboliek, de sfeer van het zomerhuis, maar ook het gevoel van verstikking binnen een gezin met een autoritaire vader, maakt dit tot een unieke roman die me altijd zal bij blijven.
Filmadaptatie
Er is een Britse tv film gemaakt van To The Lighthouse in 1983 onder regie van Colin Gregg. De film volgt trouw de structuur van de roman, van de zomervakantie aan zee tot de latere trip naar de vuurtoren, met alle familie-dynamiek, innerlijke monologen en veranderingen door de tijd heen. Helaas is de film niet beschikbaar op Nederlandse streamingdiensten en ook op YouTube vind ik hem niet.
Onderstaande documentaire over Virginia Woolf’s leven is een aanrader: